رودخانه تاب(مارون)

رودخانه تاب(مارون)

رودخانه تاب در بیشتر منابع جغرافیایی ذکر شده است. ابن حوقل در صورة الارض می نویسد:

«رودهای فارس آبهای گوارا و خوب دارند و بزرگترین آنها رود تاب است که از مرزها و کوههای اصفهان سرچشمه می گیرد و در ناحیه سردن ظاهر می شود و از نواحی ابرج گذشته به رود مسن می ریزد و این رود مسن از قسمتهای پائین اصفهان تا نواحی سردن جریان می کند و رود تاب در قریه ای به نام مسن به این رود می پیوندد و آب آنچه زیاده بر احتیاج مردم قریه است بسوی ارجان از زیر پل پکان جاری می شود. این پل میان فارس و خوزستان قرار دارد  و یه عقیده من از پل قرطبه «اندلس» بزرگتر می باشد و ان را بعضی از بومیان فارس ایجاد کرده اند .انگاه رود مذبور روستای ریشهر را مشروب کرده، در حدود سینیز به دریا می ریزد.»[1]

نزهت القلوب می نویسد:

«آب تاب از کوه های سمیرم لرستان بر می خیزد و همه وقتی گذار اسب ندهد، به آب مسن پیوسته از قنطره(پل) سکان (پکان) بگذرد و روستای ریشهر را آب بدهد و به حدود سینیز در دریا ریزد و این آب سرحد فارس و خوزستان است. طولش 47 فرسنگ باشد.»[2]

فارسنامه ناصری به ذکر این رودخانه و شعبات فرعی آن پرداخته است و می نویسد:

« رودخانه تاب کهگیلویه آبش شیرین. گویند از آب دجله بغداد گواراتر است.آب چشمه ممبی و آب اوسل در رود قلات ناحیه یوسفی کهگیلویه بهم پیوسته، در دامنۀ قلعه دزکوه به رودخانه کلات آمیخته، رودخانه تاب شده از تنگ تکاب ناحیه ی حومه ی بهبهان می گذرد. در قدیم در کناره ی شهر ارجان بندی بر این رودخانه  بسته، دهات حومه ب هبهان را اب می داد و اکنون آن بند شکسته است و یک جانب رودخانه دیمی مانده است و دهات جانب دیگر را اب دهد. پس از آب چشمه قیر و چشمه تاشان حومه ی بهبهان به این رود آمیخته بعد از چندین فرسخ که از چم نظامی بگذرد در جایزان رامهرمز چون به رودخانه آرماش آمیزد، رودخانه جایزان شود.»[3]

گاوبه شمن دربرداشتی از نوشته ی فارسنامه ناصری می نویسد:

« طاب، تاب، کردستان(مارون)- آب آن شیرین تر و گواراتر از آب شط العرب در بغداد. در ناحیه یوسفی کهگیلویه آب چشمه مونبی(ممبی) و رودخانه کلات بهم می پیوندد. در نزدیکی قلعه دزکوه اینها با رود کلات بهم پیوسته و رود طاب را تشکیل می دهند. از تنگ تکاب تاب وارد ناحیه بهبهان شده پس از ان آبهای سرچشمه قیر( گرآب)، تاشان، حومه بهبهان به این رود وارد می شوند.

چند فرسخ از ان طرفتر در آنسوی چم نظامی نزدیک رامهرمز، طاب با رود آرماش بهم رسیده و بصورت رود جایزان در می آمیزد. رود تاب در 51 کیلومتری شمال شرقی چهل و هشت درجه بهبهان در اثر بهم رسیدن دو رودخانه یکی از ناحیه دیشموک،سی و هفت کیلومتری شمال نقطه اتصال این دو رود امده و رود کلات نام دارد و دیگری از یکی از سرچشمه های آن جریان داشته. لوداب، لوآب که تا ناحیه سادات امتداد می یابد( پنجاه کیلومتری شمال نقطه اتصال دو رود) و رود کلات شود.پس از بهم رسیدن این رودخانه بیست و پنج کیلومتری در جهت باختر جنوب غربی(255) جریان داشته و سپس بسمت جنوب منحرف می گردد . بعد از بیست و پنج کیلومتر رودخانه طاب به انتهای تنگ تکاب  رسیده و از آنجا تقریباً چهل کیلومتر بسمت باختر جاری گشته جلگه بهبهان را مشروب می نماید. کوه های آغاجاری در واقع سبب می شوند که این رود بعد از ان در جهت شمال بسوی رامهرمز جریان یابد. قبل و بعد از رامهرمز رودهای فرعی  دیگر وارد آن شده و از انجا در جنوب رامهرمز بسوی جنوب غربی امتداد می یابد. رودخانه مزبور سپس منشعب شده و قسمتی از طریق کارون و قسمتی هم در نزدیکی بندر شاهپور وارد خلیج فارس می گردد. در ناحیه مورد بحث رود طاب رودهای فرعی دیگر را در بر نمی گیرد. در کنار ایدانک قلعه دزکوه و ارجان قرار دارند.»[4]

رودخانه تاب که در حدود قرن سیزدهم هجری به استناد نوشته ی فارسنامه ناصری به رودخانه مارون تغییر نام یافت، در هر گذرگاهی از مسیرش، نام ولایتی گرفته و در هر محل و ناحیه ای به نامی شهرت یافته است. به استناد گزارشهای جغرافیایی منابع قدیم سرچشمه رودخانه تاب از کوه های سمیرم و شهرستان و نواحی اصفهان شکل گرفته و از انجا در ناحیه سردن ظاهر شده و از نواحی ابرج گذشته به رود مسن می ریزد و این رود مسن از قسمتهای پائین اصفهان تا نواحی سردن جریان می کند. البته محل  « ابرج» ابن حوقل و استخری و مسن، سایر مولفین جغرافیای قدیم مورد تحقیق و شناسایی قرار نگرفته است.اما به احتمال و احتیاط می توان تا حدودی محل این نواحی را که بعلت تغییر اسامی قدیمشان مشکلاتی نیز بوجود می آورد، شناخت. محل ابرج یا برج را می توان در حدود ناحیه سمیرم، بنا به گفته مقدسی، تعیین محل نمود.[5] محل قریه مسن که رودخانه تاب و مسن در آنجا بهم می پیوسته است، می تواند با توجه به اینکه اسمی به اسم روستای سن- سم- مسن در حدود یک کیلومتری قریه گوزنان لوداب وجود دارد، و همچنین مرزهای نواحی اصفهان، کوه های لوایا ناحیه لالستان، زیز یا زاز باشد که یاقوت حموی در معرفی آن می نویسد:

«الزز و لاته من ناحیه لالستان بین اصفهان و جبال اللر.»[6]

زز ولایتی است از ناحیه لالستان بین اصفهان و کوه های لر، یعنی در منطقه لوداب کنونی یا لوا (لی آباد یا لالستان) بوده است.

شاخه ی تاب که در ناحیه لوا (لوداب) به مسن می پیوسته، پس از عبور از طریق دم لوا به نواحی دشتک و پی انجیر می رسیده و از آنجا پس از جذب و حل آب چشمه های جوشان پی انجیر به خود، به طرف قلعه دختر حرکت می نموده و در آنجا که آخر ناحیه سردن (طیبی سردسیر) بوده با پیوند به رودخانه سردان یا چاروسا به رودخانه کلات معروف بوده و در آنجا بعد از آمیختن در آب روخانه «جن» یا «مورجن» روستای موگرمان طیبی گرمسیری به طرف تنگ آب تراب تغییر مسیر داده و در آنجا نام رودخانه تراب گرفته و پس از گذشتن از آنجا در روستای ایدنک به نام رودخانه ایدنک و از آنجا پس از حرکت در روستای موگر پس از درآمیختن با رودخانه کلات به اسم رود  قلات و موگر و از آنجا بنام رودخانه گدار نارکان و سپس رودخانه تنگ تکاب اسم گرفته و در محل شهر ارگان در زیر پل تکان (پکان) نام رودخانه ارغون یافته و پس از عبور از آنجا به نام رودخانه مارون یا کردستان و در حدود چم نظامی و نواحی جایزان اسم رود مارون و جایزان را اخذ کرده است.  

 ماخذ : کتاب جغرافیای طبیعی و تاریخی استان کهگیلویه وبویراحمد - تالیف : نورمحمد مجیدی کرایی

---

[1]- - ابن حوقل، صوره الارض ، ترجمه جعفر شعار- ص 44

[2]- نزهت القلوب، ص 334

[3]- فارسنامه ناصری،  2، ص 236-237

[4]- ارجان و کهگیلویه، ص 236-237

[5]- احسن التقاسیم، ج1، ص 33

 [6]- معجم البلدان، ج 1، ص 140